فرا حرف

بازاریابی شبکه ای زمینه ایجاد یک هرم

مجموعه: کسب و کار تعداد بازدید: 93

بازاریابی شبکه ای

بازاریابی شبکه ای چند سالی است در ایران نیز مانند بسیاری از کشورها شکل گرفته است و بسط يافته است و در ایران بر اساس لیستی که در سایت دبیرخانه کمیته نظارت بر شرکتهای بازاریابی شبکه ای و کسب و کارهای مجازی منتشر کرده تعداد بیشتر از ۲۰ شرکت با دفتر مرکزی در تهران و شعبات مختلف در سراسر کشور شروع به فعالیت کرده اند.

اگر هیچ امیدی برای دستیابی به رویاها‌‌تان باقی نمانده، اگر انگیزه‌‌ای برای تلاش بیش‌‌تر در زندگی ندارید، اگر با وجودِ تمام تقلاهایی که در زندگی می‌‌کنید باز هم درجا می‌‌زنید و اگر حتی انتظار شغلی مطمئن و یک زندگی موفق بیش‌‌تر به سرابی از دور می‌‌ماند، ما آماده‌‌ایم.

بر اساس تعریفی که ویکی پدیای فارسی ارایه کرده است، بازاریابی شبکه ای یا بازاریابی چندسطحی، نوعی شیوه فروش است که در آن کمپانی‌ها محصولات و کالاهای خود را بدون تبلیغات و بدون واسطه به فروش می‌رسانند، و مشتریان پس از خرید در صورت تمایل می‌توانند محصولات کمپانی را بازاریابی کنند و سود بگیرند.

درآمد در بازاریابی شبکه ای هم در ازای فروش مستقیم کالا و هم در ازای فروش از طریق زیرمجموعه کسب می‌شود.

بازاریابی شبکه ای

برقراری یک ارتباط ناخواسته

یکی از آشنایان، دوستان‌‌ یا همکارانتان که شاید سال‌‌هاست هیچ خبری از او ندارید یا اصلاً هیچ‌‌گونه ارتباط صمیمانه‌‌ای میانتان برقرار نبوده طی تماسی تلفنی اعلام می‌‌کند که شدیداً دلتنگتان شده و راغب است شما را حضوری ببیند.

او چنان گرم برخورد می‌‌کند که شک شما را برمی‌‌انگیزد و تا به دیدار او رضایت ندهید دست‌‌بردار نخواهد بود. به‌‌‌هنگام دیدار گویی با آدمی سراسر متفاوت از آن‌‌چه می‌‌شناختید روبروید. پر از انرژی و خوش‌‌رو، با لبخندی مداوم که چپ و راست به تمجید و تحسین از منش، شخصیت و توانایی‌‌های داشته و نداشته‌‌تان می‌‌پردازد.

هنگام گپ‌‌و‌‌گفت سؤالی ذهن‌‌تان را مشغول کرده: «چه اتفاقی برای این آدم افتاده؟ نکنه منو با کسی دیگه اشتباه گرفته؟» عجله نکنید، به جوابتان خواهید رسید.

در میانه‌‌ی بهت و حیرت شما او مرحله‌‌ی بعدی برنامه‌‌ی حمله‌‌ خود را آغاز خواهد کرد: «به چی مشغولی؟» کافی است هر جوابی بدهید تا او به تشریح وضعیت ناامیدکننده و بدون فرجام مسیر کنونیِ زندگیتان بپردازد. از وضعیت کسالت‌‌بار زندگی نُرمالِ روزمره و نبودِ چشم‌‌انداز شغلیِ مطمئنِ پس از تحصیل گرفته تا حسرت دست‌‌یابی به چیزهایی که دیگرانی با تلاشی بسیار کمتر از شما دارند. او شما را قانع خواهد کرد که اوضاعتان به‌‌هیچ‌‌وجه مساعد و دلگرم‌‌کننده نیست و این دقیقاً برخلاف توانایی‌‌هایی است که چشمان تیزبین او در شما مشاهده کرده.

پس از برانگیختن ناامیدی‌‌ها و حسرت‌‌های شما این لحظه‌‌ دقیقاً همان زمانی است که وی آماده می‌‌شود تا از این ناامیدی‌‌ها وحسرت‌‌ها به نفع قصد نهایی خود بهره گیرد. او ادامه می‌‌دهد: کافی است تلاش و پشتکار فعلی‌تان را در مسیری صحیح قرار دهید تا به هر چیزی که اکنون خیال داشتن‌‌اش هم برایتان خنده‌‌دار است دست‌‌یابید. شما می‌‌توانید به هر چیزی که می‌‌خواهید دست پیدا کنید، کافی است ناامیدی و رخوت را کنار گذاشته و پول مورد نیاز آن را بدست آورید.

اکنون او از اتفاقی می‌‌گوید که تمام زندگی خودش را دگرگون ساخته و به‌‌علت علاقه‌‌ای که به شما داشته خواهان به اشتراک گذاشتن این اتفاق معجزه‌‌آسا با شماست. شاید با خودتان فکر کنید که این شخص به سرش زده و دچار نوعی روان‌‌پریشی شده و حالاست که ادعای نوعی ارتباط با ماوراءالطبیعه را رو کند.

بله، حدس شما درباره وضعیت روانی این شخص درست است اما کمی متفاوت با آنچه که شما می‌‌پندارید. او از فرصتی شغلی می‌‌گوید که به کلی وضعیت زندگی‌‌اش را تغییر داده است. فرصتی شغلی که در آن به ازای تلاش و پشتکاری مداوم اما نه چندان زیاد، در حال محقق ساختن رؤیاهای همیشگی‌‌اش است و هویت همیشه سرخورده‌‌ی خود را با خلاقیتی فراوان شکوفا می‌‌سازد.

انتخاب آزادانه‌‌ی مدت زمان کار خود، درآمد همیشگی و نبود هیچ‌‌گونه محدودیتی در مقدار آن، تنوع در فعالیت، ارتقای توانایی‌‌های اجتماعی و از همه مهم‌‌تر امکان دست‌یابی به آرزوها همگی ویژگی‌‌هایی هستند که برای این شغل عنوان می‌‌کند.

خلاصه‌‌ی چیزی که در مورد این فعالیت (یا به‌‌گفته‌‌ی او این شغل) می‌‌خواهد به شما بقبولاند این است:

با تلاشی پیوسته و انگیزه‌‌ای مداوم برای کسب موفقیت، به‌‌صورت تصاعدی و نامحدود، درآمد خود را از طریق این فعالیت بالا و بالاتر ببرید.

هیچ سقفی را متصور نشوید، جهان از آنِ شماست به شرط استفاده از موهبتی که تقدیر بواسطه‌‌ی این دوست عزیز و دلسوز بر سرِ راهتان قرار داده. هم‌‌زمان با تعجبتان از قدرت بیان شخص مذکور، ولع درآمد آسان یا حداقل کنجکاوی ناشی از ندانستن جزئیات موضوعْ شما را وادار به پرسش درباره‌‌ی این فعالیت خواهد کرد.

شما اکنون پرِزِنت می‌‌شوید.

پروسه‌‌ای چندین ساعته که به تفصیلْ شرایط کاری شما و پتانسیل‌‌های فعالیت در شرکتی که در آن مشغول به کار خواهید شد برایتان توضیح داده می‌‌شود:

۱- تفاوت میان بازاریابی سنتی (سرد) و معایب آن در مقایسه با شیوه‌‌ی مدرن بازاریابیِ عصر اینترنت که به آن بازاریابی مطلوب یا گرم گفته می‌‌شود،

۲- هزینه‌‌های هنگفت ناشی از توزیع غیرمستقیم کالا برای تولیدکنندگان در مقایسه با مزیت‌‌های بی‌‌شمار روش فروش مستقیم برای تولیدکننده و مصرف‌‌کننده،

۳- ارائه‌‌ی اطلاعاتی درباره فعالیت قانونی شرکت و معرفی محصولات آن،

۴- ارائه‌‌ی نمونه‌‌هایی موفق از این شیوه‌‌ی فروش در خارج از کشور،

۵- توضیح درباره‌‌ی طرح‌‌های درآمدی گوناگون و پیچیده و درنهایت معرفی معجزه‌‌ای البته به تعبیر این دوست محترم به نام اهرم تصاعد.

تاریخچه

ایده بازاریابی شبکه ای از فرمول تصاعد گرفته شد، که در سده ششم ق. م. توسط فیثاغورس و در سده سوم ق.م. توسط اقلیدس در کتاب معروف «مقدمات» به جهان معرفی شد.

اولین بار، یک شرکت دوچرخه سازی در روسیه از این ایده استفاده کرد و برنامه‌ای ترتیب داد که مشتریان با پرداخت ۱۰ روبل بجای ۵۰ روبل صاحب دوچرخه شوند اگر چهار مشتری دیگر نیز معرفی کنند؛ ولی فروش کمپانی بسرعت به اشباع رفت.

در روسیه به آن شرکت بهمنی و در فرانسه به آن گلولهٔ برفی لقب دادند و صد در صد تقلب و کلاهبرداری تلقی شد.

از آن پس، سیاستمداران، اقتصاد دانان و جامعه شناسان زیادی بدنبال پیدا کردن راهی بودند که از این ایده به نفع همه استفاده کنند. اولین کمپانی که بطور رسمی فعالیت بازاریابی چند سطحی ( بازاریابی شبکه ای ) را در سال ۱۹۳۰ آغاز کرد، کمپانی ویتامین کالیفرنیا بود که نام خود را در سال ۱۹۳۹ به نوترالایت تغییر داد و امروزه محصولات خود را از طریق کمپانی اموی به فروش می‌رساند.

قانونی یا غیر قانونی؟

در حال حاضر، قوانین و مقررات فعالیت در شرکت‌های بازاريابي شبكه اي در اکثر کشورها معین شده‌اند؛ ولی هیچ ارگان مشخصی وجود ندارد که مشخص کند یک کمپانی خاص هرمی یا شبکه ایِ قانونی است.

اما در ایران، قانونی یا غیرقانونی بودن یک شرکت بازاريابي شبكه اي را وزارت صنعت، معدن و تجارت مشخص می‌کند و سایت دبیرخانه کمیته نظارت بر شرکتهای بازاريابي شبكه اي و کسب و کارهای مجازی زیر نظر این وزارتخانه برای تسهیل فرایند قانونی مجوز گیری این موسسات بوجود آمده است.

برنده‌‌های معدود، ارتش بازنده‌‌ها

هنگام پرزنت کردن شما تمامی مباحث و اعداد مذکور با هدف پنهان نگاه‌‌ داشتن یک چیز روی سرتان آوار می‌‌شود،شما وارد یک فعالیت هرمی می‌‌شوید.

با توجه به سابقه‌‌ی فاجعه‌‌بار فعالیت شرکت‌‌های هرمی در سطح جهان و ایران، تمامی تلاش شرکت‌‌های بازاريابي شبكه اي و بزرگ‌‌ترین چالش پیش‌‌روی آن‌‌ها در جذب افراد منحرف کردن افکار عمومی از این مسئله است که فعالیت آنان جدا از فعالیت‌‌های هرمی است. مسئله بسیار ساده است.

شما با ورود به هر یک از این شرکت‌‌ها به‌عنوان زیرمجموعه‌‌ی معرف خود قرار گرفته و از این پس بایستی تمرکز خود را بر روی تشکیل تیم‌‌ها و زیرمجموعه‌‌های خودتان قرار دهید.

البته می‌‌توانید تنها به خرید‌‌های شخصی خود از این شرکت بپردازید و اقدامی برای تشکیل زیرمجموعه نکنید که در این صورت چه نیازی به این شرکت و عضویت به‌‌عنوان بازاریاب در آن دارید؟

اما این صرفاً یک امکان است. ذهن شما چنان تحت تأثیر امکان بدست‌‌آوردن پول بیشتر از طریق کار دیگران قرار گرفته که بی‌‌شک تنی به آب خواهید زد و با جذب افرادی بیش‌‌تر قاعده‌‌ی هرمی را که در آن قرار گرفته‌‌اید بسط خواهید داد. در یک ساختار هرم‌‌گونه سود فعالیت‌‌های هر سطحْ درآمد تجمیعی سطوح بالای خود را تأمین خواهد ساخت.

ساده بگوییم:

در این ساختار بخش بسیار زیادی از سود ناشی از فعالیت‌‌های اعضای هرم به‌‌سمت بالا یا دقیق‌‌تر بگوییم نوک هرم رفته و در آن‌‌جا انباشته می‌‌شود.

ساده‌‌تر از این بگوییم:

تمامی اعضای هرم استثمار شده‌‌اند تا برای چند سطح محدود بالای هرم درآمدی هنگفت حاصل آورند. درآمد انفعالی زیاد برای بخش بسیار زیادی از اعضای هرم چیزی بیش از یک توهم نیست.

طبق آمارهای موجود از شرکت‌‌های شناخته‌‌شده‌‌ی جهانیِ بازاريابي شبكه اي ۹۹٫۷% افراد مشارکت‌‌کننده در این فعالیت‌‌ها پول از دست می‌‌دهند. (با احتساب کالاهایی که روی دست این افراد می‌‌ماند)

با توجه به این که قسمت اعظم کل سود ناشی از فعالیت هرم به ترویج‌‌دهندگان بالای هرم می‌‌رسد، اگر درآمد حاصله‌‌ی این افراد را از بقیه‌‌ی هرم جدا کنیم نتیجه خواهیم گرفت که ۹۹٫۹% افراد مشارکت‌‌کننده در شرکت‌‌های بازاریابی شبکه ای درنهایت پول از دست می‌‌دهند. شاید برای شما عدد ۹۹٫۹% کمی اغراق‌‌آمیز به‌‌نظر برسد. لازم به‌‌ذکر است که این نرخ ضرر در میان مشارکت‌‌کنندگان،  مبتنی بر تحقیقاتی ۲۰ ساله از ۶۰۰ برنامه‌‌ی فروش بازاریابی شبکه ای در سطح جهان است. برای جزئیات دقیق‌‌تر می‌‌توانید به کتاب Multi-Level Marketing Unmasked که در سال ۲۰۱۶ منتشر شده مراجعه کنید.

برخی از این شرکت‌‌های بازاريابي شبكه اي ، برای پنهان کردن آمار ننگین خود، اقدام به طبقه‌‌بندیِ توزیع‌‌کنندگان خود به «فعال» و «غیرفعال» می‌‌‌کنند. گروه فعال تنها شامل اعضای جدید و آن‌‌هایی می‌‌شود که همچنان در حال خرید محصولات یا دریافت تخفیف هستند. در این فریب‌‌کاریِ آماری، برای ارائه‌‌ اعدادی امیدوارکننده به مخاطبان، آمار پرداخت‌‌ها و حفظ سرمایه‌‌ی شرکت تنها براساس گروه فعال اعلام می‌شود.

برای مثال شرکت Nu Skin، به‌عنوان یکی از شرکت‌‌های شناخته‌‌شده در این حوزه و دهمین شرکت پُرفروش عرصه‌‌ی بازاریابی شبکه ای در جهان طی سال ۲۰۱۵، طبق آمارهای منتشره‌‌ی خود در همین سال به‌‌طور میانگین ماهانه به ۱۸٫۶۳% از پخش‌‌کنندگان فعال خود حق کمیسیون پرداخت کرده است. این در حالی است که پخش‌‌کنندگان فعال این شرکت ۳۵٫۸۲% کل پخش‌‌کنندگان را در برمی‌‌گیرند.

بنابراین با یک محاسبه‌‌ی ساده نتیجه می‌‌گیریم که طی سال مذکور تنها ۶٫۷% از کل پخش‌‌کنندگان پورسانت دریافت کرده‌‌اند. بنابراین۹۳٫۳% کل پخش‌‌کنندگان این شرکت هیچ حق کمیسیونی دریافت نکرده‌‌اند. با توجه به آماری قدیمی‌‌تر از این شرکت در سال ۱۹۹۸، ۶۶% کل سود حاصله از فروش شرکت، از میان ۶۳۰۰۰ نفر تنها به ۲۰۰ نفر از رده‌‌بالاها یا ترویج‌‌دهندگان بالای هرم رسیده است.

به‌‌عبارت دیگر پول رده‌‌بالاها از سرمایه‌‌گذاری بدون سود ۹۹٫۷% سایر سرمایه‌‌گذاران-یا همان به‌‌اصطلاح بازاریابان- بدست‌‌آمده است.

در شناخته‌‌شده‌‌ترینِ این شرکت‌‌ها، یعنی Amway، تنها ۰٫۵% کل توزیع‌‌کنندگان می‌‌توانند به سطح پایه‌‌ی توزیع‌‌کننده‌‌ی بی‌‌واسطه برسند و متوسط درآمد همه‌‌ی توزیع‌‌کنندگان این شرکت حدود ۴۰ دلار در ماه است. لازم به ذکر است که درآمد متوسط مذکور درآمد ناخالص قبل از پرداخت مالیات و هزینه‌‌هاست. زمانی که این هزینه‌‌ها اعمال شوند کاملاً واضح است که تقریباً همه ضرر می‌‌کنند. زمانی که در سال ۱۹۸۲ دادستانی کل ایالت ویسکانسین ایالات متحده علیه Amway اعلام اتهام کرد اظهارنامه‌‌ی مالیاتی تمامی توزیع‌‌کنندگان ایالت مشخص ساخت که متوسط زیان خالص توزیع‌‌کنندگان بی‌‌واسطه‌‌ی این ایالت برابر با ۹۱۸ دلار بوده است.

در سال ۲۰۱۰ نیز این شرکت به هنگام مواجهه با شکایت تعدادی از مصرف‌‌ کنندگان‌‌اش به اتهام کلاه‌‌برداری و استفاده از طرح غیرقانونی هرمی در فروش محصولات خود، اعلام کرد که با‌‌توجه به اصلاح قیمت‌‌های محصولات شرکت بیش از  ۱۵۰ میلیون دلار به مصرف‌‌کنندگان خود غرامت پرداخت خواهد کرد.

معیاری دیگر، برای محک زدن ادعای سودآوری این فعالیت بازاريابي شبكه اي برای همه‌‌ی مشارکت‌‌کنندگان ، بررسی نرخ خروج سرمایه‌‌گذاران یا همان مشارکت‌‌کنندگان در این شرکت‌‌ها است. طبق آمار، نرخ خروج در اکثر شرکت‌‌های بزرگ جهانی رقم بالایی بوده که نشان‌‌دهنده‌ی عدم تحقق ادعاهای واهی و فریبنده‌‌ی این شرکت‌‌ها به‌‌هنگام جذب افراد و در نتیجه خروج آن‌‌ها از این شرکت‌‌ها پس از مدتی تجربه‌‌ی ناموفقِ فعالیت است.

نرخ خروج سرمایه‌‌گذار در شرکت Nu Skin سالانه ۵۰% الی ۷۰% است. در یک پرونده‌‌ی دادگاهی در سال ۱۹۹۹ علیه Melaleuca(یکی از بزرگ‌‌ترین شرکت‌‌های بازاریابی چندسطحی در ایالات‌‌ متحده)، این شرکت مدعی بود که بالاترین میزان حفظ سرمایه‌‌گذار را در کل صنعت بازاریابی چندسطحی دارد.Melaleuca  با افتخار اعلام کرد که نرخ خروج سرمایه‌‌گذاران از شرکت ۵٫۵% در ماه است. حال آن‌‌که اگر خروجی‌‌های هر ماه جایگزین شوند، این نرخ برابر با رقم بالای ۴۹٫۳% در سال خواهد بود. Pre-Paid Legal، یکی دیگر از شرکت‌‌های بزرگ، در گزارش سالانه‌‌ی خود به کمیسیون بورس و اوراقِ بهادار آمریکا(SEC) اعلام کرد که بیش از ۵۰% کل مشتریان و توزیع‌‌کنندگان‌‌اش هر سال استعفا داده و با گروه دیگری از سرمایه‌‌گذاران جایگزین می‌‌شوند.

در سال ۱۹۹۵، شرکت Excel Communications، یکی از شرکت‌‌های پررونق آن زمان که در سال ۲۰۰۴ اعلام ورشکستگی کرد، در گزارش خود به بازرسان آماری نرخ ۸۶ درصدیِ جایگزینی توزیع‌‌کنندگان و نرخ ۴۸ درصدیِ خروج را در بین کل مشتریان‌‌اش گزارش داد. در یکی از معدود آمارهای منتشره از شرکت‌‌های ایرانی بازاریابی شبکه ای عنوان شده که هر ماه به‌‌طور متوسط تنها به ۹% از تعداد کل بازاریابان پورسانت تعلق گرفته است، البته باید توجه داشت که مبلغ این پورسانت‌‌ها از ۱۰۰۰ تومان به بالا درنظر گرفته شده است.

همچنین متوسط میزان کسب درآمد ماهانه‌‌ی بازاریابان رقم بسیار پایین ۱۵۷۵۰ تومان عنوان شده است. در بخش دیگری از این آمار مشاهده می‌‌کنیم که تنها ۱۲٫۷% از کل بازاریابان ذیل بازاریابان فعال قرار گرفته‌‌اند یعنی ۸۷٫۳% از بازاریابان طی سه ماه مورد بررسی این آمار هیچ خریدی از شرکت‌‌های خود انجام نداده بودند.

بازاریابی شبکه ای : پاسخي به بحران؟؟

برخلاف تمامی تناقضات ساختاری، ادعاهای واهی و نتایج زیان‌‌بار بازاريابي شبكه اي شرکت‌‌های فعال در این زمینه با مجوزهای قانونی در سرتاسر کشور مشغول به فعالیت، تأسیس شعبه‌‌های جدید و جذب تعداد بیشتری از افراد در جامعه هستند.

همچنین با بهره‌‌گیری از تأییدیه‌‌ی برخی شخصیت‌‌های سیاسی و حقوقی(همچون نمایندگان مجلس، اساتید دانشگاهی، مسئولان قضایی و فعالان عرصه‌‌ی بازار) و حمایت‌‌های رسانه‌‌ای، این شرکت‌‌ها شک بسیاری از افراد را در ورود به این عرصه‌‌ی مخرب از بین می‌‌برند.

این تبلیغات رسانه‌‌ای در لوای ادعاهایی چون کارآفرینی، ایجاد اشتغال و گردش سرمایه در کشور مطرح می‌‌شوند. سؤال اینجاست که علی‌‌رغم نتایج مخرب این عرصه برای اکثریت قاطعی از مشارکت‌‌کنندگان، چگونه چنین حمایت‌‌های رسمی و قانونی‌‌ای صورت می‌‌پذیرد؟ جواب را در مناسبات بازار و وضعیت کنونی اقتصاد کشور باید جُست.

سازوکارهای پیش‌‌برنده‌‌ی شرکت‌‌های فروش هرمی و برآیندهای ناگزیر مخرب آن در ظاهر امر شباهت‌‌های بسیاری با سازوکارها و مناسبات بازار موجود سرمایه‌‌دارانه و برآیندهای‌‌اش دارد.

این شباهت‌‌ها چیزی بیش از یک قرابت اتفاقی است، چرا که شکل‌‌گیری بازاريابي شبكه اي محصول تام مناسبات بازار و بحران کنونی سرمایه در کشور و گسترش آن ناشی از سیاست‌‌ها و حمایت‌‌های دولت است. متأسفانه تعداد زیادی از افرادی که درگیر فعالیت در این شرکت‌‌ها می‌‌شوند با توهم دستیابی به یک شغل قابل اطمینان تا آن‌‌جا پیش می‌‌روند که تمامی زندگی خود را وقف این بازی ازپیش‌‌باخته می‌‌سازند. به آنان توهمی از داشتن یک شغل تزریق می‌‌شود. توهمی که دیر یا زود فرجام تلخ خود را نمایان خواهد ساخت.

در مواردی عواقبِ این فعالیت از دست دادن چیزی بیش‌‌ از پول و بدهی‌‌های سنگین‌‌اند:

دانشجویانی که ترک تحصیل می‌‌کنند، روابط دوستانه‌‌ای که فرو می‌‌پاشند، خانواده‌‌هایی که تمامی اعضاشان متحمل ضرری جمعی می‌‌شوند و حتی در مواردی، نهادینه شدن جاذبه‌‌ی پول آسان در افرادی که حتی پس از خروج از این شرکت‌‌ها و تحمل ضررهای فراوان، همچنان به‌صورت اعتیادگونه به‌دنبال مفرهایی برای بدست‌‌آوردن پولی کلان از طریق کاری آسان هستند که به معتادان بازاریابی چندسطحی یا بازاریابی شبکه ای مشهورند. همانطور كه ديديد در اين مقاله که در عکس بالا نیز قابل مشاهده است در پي آن بوديم :

از ديدي انتقادي به بازاريابي شبكه اي بنگريم و آن را به صورتي كه وارد جريان بازار شده توصيف كرده و اثرات زيان بار آن را بر اقشار ضعيف بيان نموده و اين سو استفاده از ناميدي افارد بيكار جامعه را روشن كرديم.

اميدواريم مسئولان و اساتيد دانشگاه و افراد آگاه با بررسي هرچه بيشتر آثار زيانبار اين گونه شركت ها راهكارهاي مناسبتري را براي به اشتغال گرفتن نيروي جوان در پيش بگيرند و عرصه را براي فعاليت هاي سالم اقتصادي بگشايند تا از رشد فعاليت هايي از اين دست جلو گيري به عمل آيد.

منابع:

۲- The 10 Big Lies of Multi-Level Marketing – False Profits

آمار بازاریابی بازاریابی شبکه ای در ایران، وبسایت ام‌‌ال‌‌مارکتینگ -۳

نظر شما !!!